Máy chụp cắt lớp CT
Máy chụp cắt lớp vi tính (CT Scanner - Computed Tomography Scanner) là một trong những thiết bị chẩn đoán hình ảnh tiên tiến nhất trong y học hiện đại. Nhờ khả năng chụp các lát cắt chi tiết bên trong cơ thể, máy CT giúp bác sĩ quan sát rõ ràng cấu trúc xương, mô mềm, mạch máu và nhiều cơ quan khác. Điều mà chụp X-quang thông thường không thể làm được.
Giới thiệu chung về máy chụp cắt lớp CT
CT scanner được ứng dụng rộng rãi trong hầu hết các chuyên khoa. Từ chẩn đoán bệnh lý thần kinh, tim mạch, phổi, ung thư cho đến theo dõi điều trị, đánh giá sau phẫu thuật, cấp cứu chấn thương...
Một hệ thống máy chụp cắt lớp vi tính hiện đại gồm:
Khi bệnh nhân nằm trên bàn chụp, ống phát tia X và detector sẽ quay quanh cơ thể, phát tia và thu dữ liệu từ nhiều góc độ khác nhau. Máy tính sẽ sử dụng các thuật toán phức tạp để tổng hợp và tái tạo thành hình ảnh 2D hoặc 3D theo từng lớp cắt chính xác.
Việc phân loại máy chụp cắt lớp vi tính (CT scanner) giúp các cơ sở y tế lựa chọn được thiết bị phù hợp với quy mô, nhu cầu chuyên môn và ngân sách. Có nhiều cách phân loại, nhưng phổ biến nhất là dựa vào số lát cắt (slices), công nghệ xử lý, và mục tiêu lâm sàng.
Số lát cắt là chỉ số phản ánh số hình ảnh cắt ngang cơ thể mà máy có thể ghi nhận trong một vòng quay. Đây là tiêu chí chính để đánh giá hiệu năng và độ chính xác của máy.
Dòng máy đời đầu, chỉ chụp được 1 lớp mô mỗi lần quay, tốc độ chậm, độ phân giải thấp. Ít được sử dụng trong thực hành lâm sàng hiện nay, chủ yếu dùng cho đào tạo hoặc khảo sát đơn giản.
Đã cải tiến hơn về tốc độ và chất lượng ảnh so với CT 1 lát cắt. Vẫn còn tồn tại ở một số bệnh viện tuyến huyện, nhưng đã dần lạc hậu.
Đáp ứng tốt các nhu cầu lâm sàng cơ bản: chụp sọ não, ngực, bụng, cột sống, xương khớp… với tốc độ vừa phải, liều tia hợp lý. Phù hợp cho phòng khám đa khoa, bệnh viện tuyến huyện – tỉnh.
Được sử dụng phổ biến nhất hiện nay nhờ cân bằng giữa chi phí và hiệu năng. Cho hình ảnh chi tiết, thời gian chụp nhanh, có thể chụp tim mạch cơ bản, mạch vành động học. Phù hợp với bệnh viện đa khoa, trung tâm chẩn đoán hình ảnh tư nhân.
Dành cho bệnh viện tuyến đầu, đáp ứng yêu cầu cao về khảo sát tim mạch, thần kinh, ung thư. Chụp tim không cần thuốc giảm nhịp tim, cho hình ảnh động mạch vành rõ ràng. Hơn nữa còn tạo ảnh 3D nhanh chóng, tích hợp các phần mềm xử lý ảnh chuyên sâu.
Là dòng máy cao cấp, chỉ cần một vòng quay đã quét toàn bộ trái tim hoặc não bộ. Giảm thiểu thời gian chụp, hạn chế phơi nhiễm tia, lý tưởng cho trẻ em hoặc người bệnh nặng. Sử dụng chủ yếu ở các bệnh viện trung ương, trung tâm can thiệp tim mạch hiện đại.
Ngoài lát cắt, máy CT còn được phân biệt dựa vào kiểu quay, loại tia và công nghệ tái tạo ảnh:
Ống tia X quay liên tục quanh cơ thể trong khi bàn chụp di chuyển theo trục. Tạo hình ảnh theo đường xoắn, giúp quét nhanh toàn bộ cơ thể. Giảm thời gian chụp và cho hình ảnh liên tục, hạn chế lỗi do chuyển động.
Cơ chế có nhiều dãy đầu dò cùng hoạt động đồng thời. Từ đó chụp nhanh hơn, độ phân giải cao hơn, khảo sát nhiều vùng chỉ trong một lần chụp. Đây là công nghệ tiêu chuẩn phổ biến hiện nay.
Phát tia X ở hai mức năng lượng khác nhau để phân biệt mô mềm, máu, canxi hoặc vật liệu cản quang. Từ đó, phân tích bản chất tổn thương: sỏi thận, khối u, máu tụ, u xuất huyết… Được sử dụng nhiều trong ung thư học, tim mạch và nghiên cứu chuyển hóa.
Tối ưu hóa thuật toán tái tạo ảnh để giảm liều tia mà không ảnh hưởng chất lượng hình ảnh. Phù hợp để tầm soát ung thư phổi, đánh giá phổi ở trẻ em, người chụp lặp lại nhiều lần.
Máy chụp cắt lớp vi tính được coi là bước đột phá trong chẩn đoán hình ảnh y học. Kết hợp sức mạnh của công nghệ tia X và thuật toán xử lý dữ liệu số để tạo ra những hình ảnh cắt lớp chi tiết, nhanh chóng và chính xác. Dưới đây là những ưu điểm nổi bật giúp máy CT trở thành thiết bị không thể thiếu tại các cơ sở y tế hiện đại:
Khác với X-quang chỉ tạo ảnh 2 chiều, máy CT tái tạo hình ảnh cắt ngang từng lớp mô. Từ vài mm đến vài chục µm, giúp nhìn rõ vị trí – kích thước – mật độ tổn thương. Từ đó, phát hiện các bất thường như: khối u, ổ viêm, tụ máu, tổn thương xương, dị dạng mạch máu…
Ví dụ: Một khối u gan nhỏ 1,2cm có thể bị che khuất trên siêu âm nhưng hiện rõ trên CT 64 lát cắt với độ tương phản mô cao.
Một vòng quay ống tia X chỉ mất dưới 1 giây, chụp toàn thân chỉ cần vài giây. Đặc biệt sử dụng trong cấp cứu đa chấn thương, đột quỵ, nhồi máu cơ tim. Khi thời gian chẩn đoán ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng bệnh nhân.
Ví dụ: Bệnh nhân đột quỵ được chụp CT não trong vòng 5 phút sau nhập viện. Hỗ trợ phát hiện sớm nhồi máu não, can thiệp kịp thời bằng thuốc tiêu sợi huyết.
Dữ liệu từ máy CT có thể tạo thành hình ảnh 3 chiều (3D) hoặc lát cắt theo mọi hướng (MPR – multiplanar reconstruction). Hỗ trợ bác sĩ phẫu thuật chính xác, lập kế hoạch điều trị, mô phỏng can thiệp.
Ví dụ: CT 3D mạch máu giúp bác sĩ phẫu thuật thần kinh định hướng vị trí cắt bỏ phình động mạch não một cách an toàn.
Nhờ độ phân giải không gian cao và khả năng phân biệt mô mềm tốt, CT có thể phát hiện: U nhỏ dưới 1cm, vết nứt xương khó thấy trên X-quang, thuyên tắc mạch máu phổi.
Hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán sớm ung thư, bệnh lý tim mạch, thoái hóa cột sống, tổn thương thần kinh…
Ví dụ: CT ngực liều thấp phát hiện sớm u phổi ở người chưa có triệu chứng lâm sàng.
Kết quả sau khi chụp CT sẽ hỗ trợ sinh thiết u, dẫn lưu ổ áp xe, lấy mẫu mô... mà không cần mổ hở. Tăng độ chính xác thủ thuật, giảm tai biến, rút ngắn thời gian nằm viện.
Ví dụ: Sinh thiết khối u phổi sâu dưới màng phổi được thực hiện dưới hướng dẫn của máy CT, giúp lấy mẫu đúng vị trí nghi ngờ ung thư.
Chụp CT có thể sử dụng thuốc cản quang tĩnh mạch để làm rõ: Mạch máu, đường tiêu hóa, đường tiết niệu.
Ví dụ: CT mạch vành không xâm lấn giúp đánh giá hẹp mạch vành mà không cần thông tim.
Máy CT có thể khảo sát rất nhiều khu vực:
Cơ quan |
Ứng dụng CT nổi bật |
Não – thần kinh |
Đột quỵ, xuất huyết, u não, áp xe |
Tim – mạch |
Chụp mạch vành, động mạch chủ, thuyên tắc phổi |
Phổi |
Phát hiện nốt nhỏ, viêm phổi, ung thư phổi |
Gan – tụy – mật |
U gan, viêm tụy, tắc mật |
Xương khớp |
Gãy xương, thoát vị, viêm xương |
Ổ bụng – tiêu hóa |
Viêm ruột thừa, u ruột, sỏi mật |
Một số dòng máy CT hiện đại tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) giúp: đọc ảnh sơ bộ, đánh dấu vùng nghi ngờ bất thường, tự động tạo ảnh 3D, định lượng khối u, đo mật độ xương…, tiết kiệm thời gian cho bác sĩ và nâng cao độ chính xác.
Ví dụ: AI trong máy CT có thể phát hiện vi huyết khối ở phổi mà mắt người dễ bỏ sót.
Các thế hệ máy CT mới có khả năng: giảm liều tia 40–70% mà vẫn giữ chất lượng ảnh cao, cảnh báo liều tia vượt ngưỡng, tự động điều chỉnh dòng tia phù hợp với thể trạng bệnh nhân.
Ví dụ: CT liều thấp dùng để tầm soát ung thư phổi hàng năm ở người hút thuốc lâu năm, giảm nguy cơ phơi nhiễm bức xạ tích lũy.
Máy chụp cắt lớp vi tính (CT) là công cụ chẩn đoán hình ảnh có tính ứng dụng cực kỳ linh hoạt. Với khả năng khảo sát chi tiết từ sọ não, lồng ngực, bụng, đến hệ cơ xương khớp và mạch máu, máy CT hiện nay là thiết bị tiêu chuẩn trong đánh giá, chẩn đoán và theo dõi bệnh ở hầu hết các chuyên khoa.
Dưới đây là những ứng dụng điển hình theo từng nhóm bệnh lý:
Máy CT đóng vai trò quan trọng trong cấp cứu thần kinh và đánh giá các bệnh lý nội sọ:
CT là công cụ quan trọng trong toàn bộ quá trình phát hiện – đánh giá giai đoạn – theo dõi đáp ứng điều trị ung thư:
Máy chụp cắt lớp vi tính là thiết bị hiện đại nhưng cũng đòi hỏi tuân thủ quy trình chặt chẽ nhằm đảm bảo:
Dưới đây là các bước quy trình chụp CT chuẩn trong thực hành lâm sàng, áp dụng tại hầu hết các cơ sở y tế từ trung tâm chẩn đoán hình ảnh đến bệnh viện đa khoa.
Tiếp nhận và khai thác thông tin bệnh nhân: Ghi nhận lý do chụp, vùng cần khảo sát (ví dụ: CT sọ não, CT bụng, CT mạch máu…), kiểm tra thông tin y tế liên quan:
Tư vấn cho bệnh nhân trước khi chụp
Chuẩn bị kỹ thuật viên và máy móc
Định vị bệnh nhân đúng tư thế: Bệnh nhân nằm trên bàn máy (gantry) ở tư thế phù hợp:
Thực hiện chụp theo protocol chuẩn
Theo dõi và hỗ trợ trong khi chụp
Theo dõi bệnh nhân sau chụp: với các ca có tiêm thuốc cản quang:
Xử lý và trả kết quả
Bảo mật và lưu trữ
Tuân thủ nguyên tắc ALARA (“As Low As Reasonably Achievable”) – liều tia thấp nhất có thể đạt được. Máy CT hiện đại có chức năng:
Chụp cắt lớp vi tính (CT) là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại, nhưng cũng sử dụng tia X ion hóa, nên việc đảm bảo an toàn cho người bệnh – nhân viên y tế – cộng đồng là yếu tố bắt buộc. Dưới đây là những lưu ý quan trọng giúp hạn chế rủi ro, nâng cao hiệu quả và bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Tia X là bức xạ ion hóa có khả năng gây tổn thương tế bào nếu lạm dụng. Do đó, chụp CT phải tuân thủ nguyên tắc ALARA: “As Low As Reasonably Achievable” – sử dụng liều tia thấp nhất có thể để vẫn thu được ảnh chẩn đoán chính xác.
Biện pháp kiểm soát liều tia:
Đối tượng |
Lưu ý |
Phụ nữ có thai hoặc nghi ngờ có thai |
Hạn chế chụp CT vì tia X có thể gây dị tật bào thai. Chỉ thực hiện khi lợi ích vượt trội rủi ro, cần có lớp chì bảo vệ bụng. |
Trẻ em |
Trẻ em nhạy cảm với bức xạ, nên giảm liều tối đa hoặc dùng kỹ thuật thay thế như siêu âm, MRI nếu phù hợp. |
Người lớn chụp nhiều lần |
Cần quản lý lịch sử phơi nhiễm tia, cân nhắc chỉ định lâm sàng rõ ràng. |
Trong nhiều trường hợp, thuốc cản quang (thường là loại chứa i-ốt) được sử dụng để làm rõ cấu trúc mạch máu, cơ quan nội tạng. Tuy nhiên, có thể xảy ra một số rủi ro như sau:
Phản ứng dị ứng thuốc cản quang: Nếu nhẹ: buồn nôn, nổi mề đay, ngứa còn nặng (hiếm gặp): sốc phản vệ, khó thở, tụt huyết áp.
Tổn thương thận do thuốc cản quang: Xảy ra ở người có bệnh nền thận mãn, tiểu đường, lớn tuổi, mất nước. Do đó cần đo creatinine huyết thanh trước khi chụp, khuyến cáo uống nhiều nước sau chụp để đào thải thuốc nhanh.
Kỹ thuật viên và nhân viên y tế phải đứng trong buồng điều khiển được che chắn bức xạ, sử dụng kính quan sát, không đứng trong phòng chụp khi máy đang hoạt động. Người nhà bệnh nhân (nếu được vào hỗ trợ bệnh nhi, người lớn tuổi…) cần mặc áo chì bảo hộ và tránh khu vực bắn tia.
Đảm bảo biển cảnh báo “CÓ PHÓNG XẠ” ở ngoài phòng CT và tuân thủ quy định an toàn bức xạ của Bộ Y tế.
Máy CT cần được hiệu chuẩn định kỳ (QC) để đảm bảo đúng liều tia, hình ảnh rõ ràng và không gây bức xạ dư thừa. Cần có bộ phận kiểm xạ độc lập hoặc hợp tác với đơn vị kiểm định an toàn bức xạ để đảm bảo đúng quy định pháp luật.
Máy chụp cắt lớp CT đang ngày càng khẳng định vị trí quan trọng trong lĩnh vực chẩn đoán – điều trị – theo dõi bệnh lý nhờ khả năng tái tạo hình ảnh chi tiết, tốc độ nhanh, và ứng dụng rộng khắp các chuyên khoa.
Việc đầu tư hệ thống CT chất lượng cao giúp nâng cao năng lực chuyên môn của cơ sở y tế, đồng thời mang lại giá trị chẩn đoán chính xác, kịp thời cho bệnh nhân – điều mà y học hiện đại luôn hướng tới.
Meditop cung cấp thiết bị y tế chất lượng cao, với hệ thống phân phối rộng khắp từ Bắc vào Nam. Chúng tôi coi trọng giá trị nhân văn, tin vào giá trị tốt đẹp được tạo nên từ hiệu quả đóng góp cho xã hội.
Công ty Cổ phần Thương mại Quốc Tế Meditop
Hotline: 0942.402.306
Website: https://meditop.com.vn/
VPHN: 16BT2 đường Trần Thủ Độ, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội.
VPĐN: Số 258, đường Xô Viết Nghệ Tĩnh, Khuê Trung, Cẩm Lệ, Đà Nẵng.
VPHCM: 28 đường N5, Jamona Golden Silk, Bùi Văn Ba, Tân Thuận Đông, Q7, TP HCM.